Een nieuwe koers voor België: Centrum-rechts viert verkiezingsoverwinning

Op 9 juni gingen de Belgen samen met miljoenen andere Europeanen naar de stembus. Hun taak was echter complexer dan die van de meeste anderen. Ze stemden niet alleen voor hun vertegenwoordigers in het Europees Parlement, maar kozen ook hun federale en regionale vertegenwoordigers. 

De inzet was hoog, met voorspellingen van een overwinning voor de extreem-rechtse partij Vlaams Belang in Vlaanderen en een instorting van de socialistische partij in Brussel en Wallonië, ten gunste van het extreem-linkse PTB. De uiteindelijke resultaten verliepen echter anders dan verwacht: de centrum-rechtse politieke krachten kwamen als winnaars uit de bus. Hier volgen enkele belangrijke punten. 

Extreem-rechts heeft niet gewonnen, maar ook niet verloren  

Bij de recente verkiezingen in Vlaanderen heeft de extreem-rechtse partij Vlaams Belang (ID) niet gewonnen, maar ook niet verloren. De NVA (ECR/EFA) behield hun eerste plaats met 23,9% van de stemmen, terwijl het Vlaams Belang 22,7% van de stemmen kreeg. Hoewel veel Belgen blij waren met de uitslag en het zagen als een nederlaag voor extreem-rechts, is het de moeite waard om op te merken dat het Vlaams Belang wel de Europese verkiezingen won met 22,9% van de stemmen in vergelijking met de 22,1% van de NVA. Vanuit een sociaaleconomisch perspectief leek Vlaams Belang terrein te hebben gewonnen in landelijke gebieden door traditionele CD&V-stemmers aan te trekken. Sommige politieke analisten vrezen dat NVA het moeilijk zal krijgen bij de komende lokale verkiezingen in oktober, waardoor extreem-rechts mogelijk winst kan boeken in verschillende gemeenten. 

De groene partijen zakken weg 

De verkiezingen van 2024 waren een uitdaging voor de Groenen. In Brussel en Wallonië verloor Ecolo (The Greens/EFA) gemiddeld 10% van hun stemmen vergeleken met 2019 en in Vlaanderen verloor Groen (The Greens/EFA) 2,8%. De partijen hadden moeite om kiezers te overtuigen met hun ambitieuze klimaat- en milieuprogramma. Ze kregen stevige concurrentie van centrum-rechtse partijen, waarbij de gebruikelijke kwesties aan bod kwamen, zoals de haalbaarheid van het uitfaseren van auto's in grote steden, energieproductie zonder kernenergie, kosten van hervormingen voor burgers en bedrijven, voedselautonomie zonder conventionele landbouw, en stikstofplannen voor boeren. Ecolo werd neergezet als geradicaliseerd en dogmatisch. Ondanks dit behaalde één van de groene partijen toch succes: het Vlaamse Groen behaalde de eerste positie in de Brusselse regionale verkiezingen, in de Vlaamse Kieskring, met een toename van 0,8% in stemmen vergeleken met 2019. 

Links binnen, links buiten 

Het politieke landschap in België kende enkele verrassende verschuivingen tijdens de recente verkiezingen. In Vlaanderen behaalde de socialistische partij Vooruit (S&D) de derde plaats met een stijging van 3,0% in stemmen, ondanks interne verdeeldheid en controverses rond de partijleider. Uit een eerste analyse blijkt dat Vooruit vooral steun kreeg uit welvarende stedelijke gebieden. De extreem-linkse partij in Vlaanderen, PVDA (The Left), won eveneens aan steun (+3,0% vergeleken met 2019), vooral aangedreven door jongeren met diverse achtergronden. Ondertussen verloor de Parti Socialiste (PS, S&D) in Wallonië haar lang beklede positie als grootste politieke macht aan een andere partij, maar niet aan de voorspelde Parti des Travailleurs de Belgique (PTB, The Left). PTB zag een lichte daling in steun in Wallonië, maar een toename in Brussel. Zowel PS als PTB hebben aangekondigd dat ze in de oppositie gaan voor de federale en regionale regeringen. Vooruit zal naar verwachting wel deel uitmaken van de regerende coalitie in Vlaanderen samen met N-VA en CD&V (EPP), met als doel de extreem-rechtse en extreem-linkse partijen van de macht weg te houden. 

Rechts aan de leiding   

De verkiezingen markeerden een aanzienlijke overwinning voor de centrum-rechtse en rechtse partijen, die comfortabele meerderheden behaalden en de leiding kunnen nemen bij de vorming van de nieuwe coalitieregeringen. In Vlaanderen kwam de NVA naar voren als de grootste politieke partij. Gezien de grotere bevolkingsomvang van Vlaanderen ten opzichte van Wallonië, werd de NVA ook de leidende partij in België. Dit plaatst Bart De Wever, de leider van de NVA, centraal in de besprekingen voor de vorming van zowel de Vlaamse regionale regering als de federale regering. 

In een onverwachte wending behaalde de Mouvement Réformateur (Renew) een aanzienlijke overwinning, waarbij ze de PS voor de federale verkiezingen in Brussel en Wallonië voorbijstreefden met een comfortabele 29,6%. Een andere verrassing was de heropleving van Les Engagés (EPP), die naar verwachting aanzienlijke hervormingen in België willen doorvoeren. Met de sterke steun voor de centrum-rechtse partijen in Wallonië en Brussel zullen de regerende coalities op federaal en regionaal niveau waarschijnlijk linkse krachten uitsluiten. 

De MR en Les Engagés hebben hun intentie uitgesproken om samen te regeren in Wallonië en zullen naar verwachting ook deelnemen aan de federale coalitie met de NVA en CD&V. In Brussel zullen de MR en Les Engagés mogelijk moeten samenwerken met Groen en enkele centrum-linkse partijen om een meerderheid te verzekeren. Opmerkelijk is dat Georges-Louis Bouchez, de leider van de MR, heeft getoond zijn hervormingsprogramma’s te willen uitvoeren zonder langdurige onderhandelingen. Dit zou mogelijk kunnen leiden tot het einde van het controversiële mobiliteitsplan "Good Move", dat door de Groenen in het vorige mandaat werd voorgesteld. 

Maar niet alle centrum-rechtsen winnen 

Hoewel centrum-rechtse en rechtse politieke partijen in België over het algemeen winst boekten, leed één partij een aanzienlijke nederlaag. Open VLD (Renew), de liberale partij van premier De Croo, werd zwaar afgestraft door de kiezers, met een verlies van 4,8% van de stemmen in Vlaanderen en 3,1% in de federale verkiezingen. Na deze tegenslag trad Tom Ongena af als partijleider en Alexander De Croo als premier. De toekomstige impact van deze nederlaag is nog onzeker, maar de partij heeft al aangekondigd dat zij de uitslag zal respecteren en niet zal deelnemen aan enige regeringscoalitie. 

Impact op Gezondheid, Landbouw en Voedsel 

De belangrijkste punten uit het programma van de MR zijn het wijzigen van milieu- en klimaatwetten van de vorige regering en het vertragen van de transitie, het annuleren van het mobiliteitsplan "Good Move" in Brussel, het verminderen van overheidsuitgaven en het aanscherpen van de regels voor toegang tot uitkeringen, het bevorderen van ondernemerschap, het ondersteunen van het gebruik van nieuwe technologieën in de gezondheidszorg, het garanderen van duidelijke consumenteninformatie en eerlijke prijzen, en het promoten van lokale producten. Ze willen duurzame landbouw stimuleren en investeren in onderzoek en innovatie om productiviteit, duurzaamheid en toegang tot het landbouwberoep te verbeteren. 

Les Engagés heeft uitgebreide gezondheidsplannen die zich richten op kanker, hart- en vaatziekten, zeldzame ziekten, Alzheimer en geestelijke gezondheid. Ze willen meer nadruk leggen op preventie, vroege opsporing en multidisciplinaire zorg. Daarnaast plannen ze de coördinatie tussen gespecialiseerde en eerstelijnszorg te verbeteren om de gezondheidszorg efficiënter te maken. Op het gebied van landbouw zijn hun doelen onder andere het verbieden van schadelijke gewasbeschermingsmiddelen tegen 2040, het verminderen van import dat niet aan de EU-normen voldoet, en het bevorderen van innovatie door onderzoek en precisielandbouw om productiviteit en duurzaamheid te stimuleren. 

De NVA pleit voor een verantwoord en betaalbaar gezondheidszorgsysteem. Ze steunen voldoende investeringen en stellen een jaarlijkse groei voor die in lijn is met de langetermijn economische groei. Ze bekritiseren echter de inefficiëntie en hoge administratieve kosten als gevolg van gefragmenteerde beleidsvoering en zijn bereid om te bezuinigen op de gezondheidszorg om het begrotingstekort aan te pakken. In de landbouw geven ze prioriteit aan duurzame landbouwpraktijken om eerlijke prijzen voor boeren te garanderen en tegelijkertijd biodiversiteit te bevorderen. Door samenwerkingen te stimuleren en ondersteuning te bieden, moedigen ze zowel kleine als grote boerderijen aan om ecologische duurzaamheid te omarmen. Met duidelijke regelgeving en een eerlijkere verdeling van de waarde willen ze de positie van boeren in de toeleveringsketen versterken. 

CD&V zet in op toegankelijke, betaalbare gezondheidszorg en integreert gezondheid in alle beleidsgebieden. Ze pleiten voor een innovatief personeelsbeleid, gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg en proactief gezondheidsbeheer. Ze roepen op tot hervorming van de ziekenhuisfinanciering en strategische autonomie in de geneesmiddelenvoorziening, zodat zorg voor iedereen betaalbaar blijft. Traditioneel is CD&V de partij voor de boeren. In de landbouw willen ze boeren versterken en lokale, duurzame landbouw bevorderen. Dit houdt in dat boeren middelen, land, onderzoek en ondersteunend beleid krijgen om op duurzame wijze kwaliteitsvoedsel te produceren en hun levensonderhoud te beschermen. 

Voor Vooruit staat gezondheidszorg bovenaan de agenda. Ze richten zich op kwalitatieve en betaalbare gezondheidszorg voor iedereen. Ze pleiten voor een sterk preventiebeleid, passende zorg voor wie het nodig heeft, betaalbare gezondheidszorg en kwalitatieve zorg voor iedereen. In de landbouw ondersteunt Vooruit eerlijke prijzen en duidelijke regelgeving voor boeren, waarbij ze pleiten voor duurzame landbouwpraktijken die agrarische levensvatbaarheid en milieubescherming in evenwicht brengen. Ze promoten lokale producten, eerlijke marktpraktijken en de herverdeling van Europese landbouwsubsidies om kleinere, duurzame boerderijen te ondersteunen. 

Op maandag 10 juni was de algemene stemming in België er één van opluchting. Velen waren bezorgd dat als extreem-rechts in Vlaanderen zou winnen en extreem-links in Wallonië, België opnieuw het wereldrecord zou vestigen als een staat zonder regering. Echter, de significante overwinning van centrum-rechtse politieke krachten heeft hoop gebracht dat er op een ordelijke wijze coalities kunnen worden gevormd in de drie regio's en op federaal niveau. De verschuiving naar rechts is ook geruststellend voor bedrijven, aangezien het suggereert dat toekomstige regeringen waarschijnlijk innovatie in de gezondheidszorg, voedsel en landbouw zullen bevorderen en ondersteunen met meer ondernemersvriendelijke maatregelen en minder beperkende milieu- en klimaatregels. Praktisch alle partijen in België, behalve extreem-rechts, hebben ambitieuze maatregelen opgenomen met betrekking tot gezondheid, aanpassing aan klimaatverandering en milieubescherming in hun programma's. De richting mag dan wel veranderd zijn, maar de doelen blijven hetzelfde.